Yakın Çağda Osmanlı Eğitim Sistemi

Yakın Çağda Osmanlı Eğitim Sistemi

Yakın çağda Osmanlı eğitim sistemi, 18. yüzyılda özellikle batıya yönelik modernleşme hareketinde bulunmuştur. Bunun asıl nedeni toprak ve askeri donanmayı kaybetmeme amacıdır. Modernleşme eğitimi ikiye ayırmıştır bunla modern eğitim ve geleneksel eğitimdir.

•  İkili sistem: Modern ev geleneksel eğitimin gelişmesi ve Müslüman tebaa, devlet bürokrasisi için hizmet eden eğitim kurumları oluşmuştur.
• Çoklu sistem: İmparatorluktaki tüm eğitim kurum ve faaliyetlerini kapsayan yapıdır.
   

Tanzimat Öncesi Eğitim Reformları

 1. Modern Askeri Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi 

• Avrupa tarzı ilk deniz mühendishanesi: Mühendishane-i Bahr-i Hümayun (1775)
• Avrupa tarzı ilk kara mühendishanesi: Mühendishane-i Berr-i Hümayun
• Bu okullarda ilk kez bir batı dili (Fransızca) öğretilmeye başlamıştır.

Yakın Çağda Osmanlı Eğitim Sistemi III. Selim’in yenileşme politikalarına karşı Kabakçı Mustafa İsyanı ile bu okullar kesintiye uğramıştır. İsyancıları padişahı öldürmesi sonucunda, Nizamı Cedid gibi kurumlar çalışmaz hale gelmiştir. Birçok mühendis hocaları da öldürülmüştür. Askeri eğitim alanındaki reformlar, Sultan II. Mahmud’ un Yeniçeri Ocağı’ nı imha etmesiyle yeniden başlamıştır.

Ordu için Mekteb-i Tıbbiye adlı tıp okulu açılmıştır. Mekteb-i Tıbbiye, modernitenin imparatorluğa girmesinde etkili olmuştur, yabancı dilde (Fransızca) eğitim veren ilk okuldur. Buradaki öğrenciler Dawnizm’i temele almış akılcılardır. Subay yetiştirmek için ise Mekteb-i Hariye adlı harp okulu açılmıştır. Mekteb-i Harbiye modernitenin hayata geçirilmesinde etkili olmuştur. Mekteb-i Harbiye, Mekteb-i Tıbbiye’ den sonra aydınlanma felsefesinin, modernitenin eyleme döküldüğü en önemli okuldur. Bu okullar birinci ve ikinci Meşrutiyet’in ilanını sağlayan askeri mücadelelerde etkili olmuştur. Fakat bu okullar öğrenci bulamamış, boşluğu doldurmak için İstanbul’da ilk askeri lise (idadi) açılmıştır. İlk sivil idadi ise 1874 yılında açılmıştır. 

 2. Sivil Eğitimde Modernleşme

Sultan II. Mahmud türk eğitim tarihinde önemli biridir. İlköğretimi İstanbul ve üç beldesinde zorunlu hale getirmiştir. Fakat mali darlık ve öğretmen eksiği buna engel olmuştur. Maarif- Umumiye Nizamnamesi ile Osmanlı eğitim sistemi, Fransa eğitim sistemine uygun hale gelmiştir. Bu nizamname ile ilköğretim, ortaöğretim, yükseköğretim üçlü sistemi açılması planlanmıştır. 

Darülmuallimin-Kebir, ilköğretim ve ortaöğretim için öğretmen yetiştirilmesi amacı ile açılmıştır. Bu okul Sıbyan, rüştiye ve idadi şubeleriyle 1874’te hizmete girdi fakat daha sonrasında Sıbyan, bağımsız faaliyet gösterdi ve Darülmuallimin Kebir, Darülmuallimin-i Aliye adını aldı. İdadi şubesi kapatıldı ve Ali ismiyle tekrar açıldı. Ali şubesi 1924’te Yüksek Muallim Mektebi, 1930 lu yıllarda ise İstanbul Yüksek Öğretmen Okulu adını almıştır.

Darülmuallimatı Aliye ise kadın öğretmen yetiştirmek için açılmıştır. Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’nin 68. maddesine göre “Kız sıbyan ve rüştiye mekteplerine kadın öğretmen yetiştirmek.” olarak belirtilmiştir. 

Tanzimat Devri Eğitim Reformları

 Tanzimat döneminde eğitimin genel özellikleri

Osmanlı Millet Sistemi 19. yüzyıla kadar başarıyla yürütülmüştür. 1869 yılına kadar eğitim reformları plansızdı. Tanzimat devri kız öğrenci eğitimi için önemli bir devir olmuştur. Kızlar için ilkokul, ortaokul (inasrüşdiyesi), kız öğretmen okulu (darülmuallimat) açılmıştır. Bu dönemde modern pedogoglar yetişmiş,

Usul-i Cedid adı verilen yenileşme çalışmaları başlamıştır. Usul-i Cedid, sınıf yönetimi, öğretim ilke ve yöntemleri, öğretim araç ve gereçlerindeki yenilikleri kapsamaktadır. İsmail Gaspıralı Usul-i Cedid okullarını açmış, bu okullar Türkçe okuma yazma öğretimindeki yeniliğe adım atmıştır.

Dönemin en önemli pedogoglarından Selim Sabit Efendi, ilk tarih ders kitabı olan Muhtasar Tarihi Osmani kitabını yazmıştır. Dönemde Selim Sabit Efendi’nin Elifba Risalesi de önemli görülmüştür. Melis-i Maarif-i Kebir’in oluşturduğu Talim ve Terbiye Kurulunda çalışmıştır.

1838-1869 Eğitim Reformları

Yakın Çağda Osmanlı Eğitim Sistemi Batı modelinde açılan okulların yönetimi için Maarif Nezareti kurulmuştur. Müslümanlara ait medreseler ve sıbyanlar Meşihat’ a yani din işlerine aitti. Müslüman halka ait okullar iki ayrı sistem içerisindeydi. Bunlar, rüştiyeyi (ortaokul) kapsayan modern sivil okullar ve eski mesleki eğitimi (usta-çırak loncaları) ve yeni mesleki eğitimi (kız-erkek meslek okulları) kapsayan örgün mesleki eğitim olarak ikiye ayrılmıştır. 

Galatasaray Sultanisi (Mektebi Sultani) Osmanlıcı eğitim politikaları ve fransızca eğitim vermiştir.

Darülfünun (yükseköğretim) 1865’te yanmış ve kapatılmıştır. 1870’te tekrar açılmış fakat öğrenci azlığından dolayı tekrar kapatılmıştır. Darülfünun kapatıldıktan sonra Galatasaray Sultanisi içinde hizmete girmiştir bu da 1881 de kapatılmıştır. 

Ercümen-i Daniş isimli bilim akademisi Mustafa Reşit Paşa tarafından kurulmuştur. Bu akademi Fransız İlimler Akademisi’ ni örnek almıştır Ahmet Cevdet Paşa-Tarih-i Cevdet en önemli eseri olmuştur. Redhouse ve Hammer da bu akademiye atanmışlardır. Akademi dil ve tarih bilimi üzerine kurulmuştur. Kırım Savaşından önce kapatılmıştır. 

Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye de kurulan Osmanlı bilim akademilerinden biridir. 

Maarif-i Umumiye Nizamnamesi, modern eğitim yapılandırmasına adım atan bir yasadır. Fransız eğitim sistemi göz önüne alınarak hazırlanmıştır. Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’ne göre; sıbyan mektepleri (dört yıl zorunlu eğitim verecek ve bu kurala uymayan ebeveynlere para cezası verilecek.), rüştiyeler (erkek-kız ayrı olarak okutulan ortaokullar olacak.), idadiler, sultaniler (ilk sultani Mektebi Sultani’dir.), darülfünun, darülmuallimin/darülmuallimati (öğretmen yetiştirilen okuldur, ilk öğretmen okulları Darülmuallimin-i Rüşdi yani ortaokul öğretmeni yetiştiren okul ve Darülmuallimin-i Sıbyan yani ilkokul öğretmeni yetiştiren okul idi.)

Aynı zamanda Türk Denizcilik Tarihi yazımızda ilginizi çekebilir.